Frieheyt

Ô frieheyt is: oed je gie je ne moent,
want ik ên etwuk te zeghne

Ô frieheyt is: gie achter troalies, want
azoa moêtn we nie benôuwd sien
voer oal joen anders sien en anders dôen
en anders loatn

Ô frieheyt is: den dag fa morgn
straf fastte leghne, deur den dag fa fandoaghe
e bêtje mêndere dag te loatn zien

Ô frieheyt is: de deure toêdoên
en ip de tilleviesje vrie bekiekn´
wuk dattre zeekre verreweg moe bluuvn

Ô frieheyt is: oaltied gerust sloapn,
terwil dat andre undere toenge
essperess gesneedn is

Ô frieheyt is: eetn woa daj goest in êt,
moa de scheln in de gazetn loatn volln,
woarin dat er over den oenger gezweegn wordt

Ô frieheyt is: nie moêtn weetn wuk datter mie
vrie gemakt êt, mie vrie oet, mie
in vrieheyt iedren dag gevangn nimt

Ô frieheyt is: wachtn toetat den andren
mie vriemakt fa mien angstn,
woarip dakik êlig vertrouwe

Ô frieheyt mie gedachtn pleistert
Ô frieheyt om mie, overol roent mie
en in mie woajt,
moa voe joe niet te vangn is

Ô frieheyt mie beschermt
teegn joen ideejn, die voe mie te
anders sien

Ô frieheyt mie vandoage zoa
vâzelfspreeknd liekt en gie nie
weet wuk dattat betêeknt

Ton is frieheyt kruus foe mie
en kop d´r of voe joe
Ton is frieheyt lugt en willekeurig

Moa ton stoat et mie messchiens frie,
etwuk fa mie groate frieheyt – met
wederzijdsche oovreenkomste nateurlik –
tiedluk of foe langre
of te stoan, om joe
va mien verstikkende frieheyt
te bevriedn.

Marion Bloem

West-Vlaamse vertaling door Stijn Vanclooster
Van originele gedicht “Vrijheid” (Freedom) door Marion Bloem

The post Frieheyt in West-Vlaams door Stijn Vanclooster appeared first on Freedom by Marion Bloem.

De oude discussie luidt of het Urkers een Frankisch of een Saksisch dialect is. Andere indelingen worden incidenteel ook gebruikt (zie onder). Saksische elementen zijn het zwakke prefix e- in plaats van ge- in voltooide deelwoorden (ewarekt), de verkleuring van aa naar oa en de duidelijke uitspraak van de -n. Typisch Frankisch is het eenheidsmeervoud op -en (en niet op -t; wiej wareken). Umlaut in verkleinwoorden komt voor, maar niet als regel.

Zeer waarschijnlijk is het Urkers het meest vitale dialect in heel Nederland. Daar Urk een zeer hechte gemeenschap is met zeer weinig immigratie spreekt zo goed als iedereen het dialect nog onder elkaar. Het heeft een relatief hoog prestige en wordt in alle informele situaties gebruikt, ook tegen vreemdelingen. Verhuisde Urkers blijven het dialect nog lang onder elkaar gebruiken, soms zelfs tegen de bewoners van hun nieuwe woonplaats. Sinds de Tweede Wereldoorlog wordt het vrij regelmatig opgeschreven. Er zijn onder meer bijbelfragmenten in het Urkers vertaald, maar in het orthodoxe dorp ziet men ervan af deze bijvoorbeeld tijdens kerkdiensten te gebruiken: dit zouden velen als blasfemie opvatten. Er is een levendige dialectkring.

The post Urkers / Urks appeared first on Freedom by Marion Bloem.

Deze twee Nederfrankische talen zijn onderling verstaanbaar, hoewel het voor Nederlandstaligen gemakkelijker is om Afrikaans te verstaan dan omgekeerd. Met meer dan 6 miljoen moedertaalsprekers in Zuid-Afrika, oftewel 13,3 % van het totale aantal inwoners, is het de op twee na grootste taal van het land.

Het is een meerderheidstaal in het westelijke deel van het land, respectievelijk de provincies Noord-Kaap en West-Kaap en is de moedertaal van de meeste kleurlingen en blanken.

In het buurland Namibië heeft 11% van de inwoners het Afrikaans als moedertaal. Deze zijn vooral te vinden in de hoofdstad Windhoek en de zuidelijke provincies Hardap en Karas. De taal wordt echter ook als omgangstaal (lingua franca) gebruikt en is als dusdanig de grootste taal van het land, hoewel Engels de officiële taal is. Ook zijn er in Australië, Botswana, Canada, Georgië, Nieuw-Zeeland, hetVerenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten migranten uit Zuid-Afrika en (in mindere mate) Namibië die het Afrikaans als moedertaal spreken.

The post Afrikaans appeared first on Freedom by Marion Bloem.

Op basis van het Kleifries en Woudfries is het Standaardfries ontwikkeld, dat als onderwijs- en bestuurstaal in Friesland wordt gebruikt. De spellingsregels voor dit Standaardfries zijn verschillende keren hervormd, voor het laatst met de afkondiging van de Steatestavering (Statenspelling) door de Friese Provinciale Staten in 1980.

Nederland erkent het Fries als autochtone minderheidstaal. Als zodanig geniet de taal bescherming onder het Europees handvest voor regionale en minderheidstalen. Ook is het Fries, naast het Nederlands, een officiële taal in de provincie Friesland. Friese taal- en letterkunde is in Friesland een keuzevak waarin examen kan worden gedaan op de havo en het vwo. Verder is er een studierichting Fries aan de Rijksuniversiteit Groningen, waarvoor zich in 2010 echter niemand heeft ingeschreven. De opleiding Fries aan de Universiteit van Amsterdam is geschrapt. Bijvakken Fries worden door een aantal universiteiten in Europa aangeboden.

The post Fries – Westerlauwers Fries appeared first on Freedom by Marion Bloem.

Over de classificatie en de categorisatie van het Gronings bestaan menige onduidelijkheden. Sommige taalkundigen klassificeren het Gronings als variant van het Platduits, in Nederland als Nedersaksisch aangeduid. Deze twee termen zijn eigenlijk meer politiek dan taalkundig, aangezien het een grote groep uiteenlopende streektalen samenvoegt die slechts een klein aantal overeenkomsten vertoont. De aanduiding voor het Gronings klopt wel, aangezien dit een van die varianten is, maar het gaat vooral om de twijfel over het bestaan van de taal/eenheid Platduits of Nedersaksisch.

Tegenwoordig kan ongeveer 65% van de Groningers hun taal spreken en schrijven.[1] Tellen we plaatsen als Groningen, Hoogezand-Sappemeer, Veendam, Stadskanaal, Delfzijl en Winschoten niet mee, dan zal het percentage flink stijgen richting de 80%. Voor vrijwel alle oudere mensen is het Gronings de belangrijkste manier van expressie, gezien in het begin van de 20e eeuw het Gronings nog de belangrijkste taal voor het Groningse taalgebied was. De jeugd spreekt het dialect ook nog frequent, al gaan veel puur Groningse woorden wel verloren. Toch daalt het gebruik door de mondialisering. Hierbij kan gedacht worden aan niet-Groningse immigranten, de invloed en noodzaak van andere talen zoals het Nederlands en het Engels en de hoge mobiliteit. Veel ouders kiezen er hierdoor voor om hun kinderen Nederlandstalig op te voeden om zo vermeende achterstanden te voorkomen.

The post Gronings appeared first on Freedom by Marion Bloem.

‘t Haags isset Stasdiâhlek dat doâh de âhtogtaune “volleksklasse” van De Haag wogt gesprauke. Et behoâht tot de Hollandse dialekte.

Als typisch randstedelijk dialect heeft het een grammatica en syntaxis die nauwelijks afwijken van het Standaardnederlands. Het verschilt echter aanzienlijk meer van deze taalvorm dan het Rotterdams of het Leids door een paar specifieke klanken. De drie Nederlandse zuivere diftongen ei, ui en au keren erin terug als [ε:] (“è”), [œ:] (“ùi”) en [[ɑ]?:] (“âh”): steeds met alleen de eerste klinker uit de Standaardnederlandse tegenhanger. Net als in heel Holland en Brabant zijn de ee, de oo en de eu duidelijke tweeklanken ([ei], [ou] en [øy], bij Haagse Harry ei, au en ui geschreven). Tenslotte wordt, zoals in meer stadsdialecten het geval is, de r gebrouwd. De mannelijke Haagse jongeren spreken een argot met veel voor buitenstaanders onbegrijpelijke modewoorden.

Sinds de jaren tachtig is er een strip in het Haags dialect, Haagse Harry, die erg populair geworden is. Hierin wordt door de spelling het Haags enigszins gechargeerd (de klanken eej, oow en euw worden consequent als “ei”, “au” en “ui” geschreven, hoewel ze zelden zo worden uitgesproken). Door een aantal haagssprekende types van Van Kooten en De Bie (met name Jacobse en Van Es), cabaretier Harrie Jekkers en de genoemde strip heeft het Haags de laatste jaren een revival doorgemaakt: de typisch Haagse klanken, die aan het verdwijnen waren, worden hierdoor weer volop gebruikt. Critici noemen dit neo-plat en vechten de authenticiteit ervan aan.

Incidenteel wordt met de term Haags verwezen naar de geaffecteerde spraak, het sociolect van de adel en andere traditioneel hoge bevolkingsklassen.

Rijswijk en Voorburg zijn in hoge mate verhaagst. Ook in Zoetermeer wordt door een gedeelte van de bevolking Haags gesproken.

Scheveningen heeft een eigen dialect, het Schevenings, dat anders dan het Haags een traditioneel Hollands dialect is. Er wordt evenwel ook Haags gesproken, soms vermengd met taaleigen uit het Schevenings. Dit laatste dialect staat bekend als Nieuw-Schevenings.

The post Haags appeared first on Freedom by Marion Bloem.

Het Noordenvelds of Noord-Drents is een variant van het Nedersaksisch dat in de kop van Drenthe wordt gesproken. Het is een van de twee dialecten die in Drenthe worden gesproken die eerder tot het Gronings worden gerekend dan tot het Drents, de andere is het Veenkoloniaals. De stichting Drèentse toal rekent het echter bij het Drents. Toch is het Noordenvelds wel de meest Drentse variant van het Gronings.

Het gebied waarin Noordenvelds wordt gesproken omvat ruwweg de dorpen Peize, Roden, Norg, Eelde en Vries, samen de huidige gemeentes Noordenveld en Tynaarlo.

Zoals boven gesteld worden alle Drentse dialecten bij het Nedersaksisch ingedeeld, maar daar houdt de gemeenschappelijke taalkundige factor op. Ofschoon voor alle streektalen geldt dat ze in meerdere vormen bestaan en vaak per dorp verschillen, is dit voor Drenthe wel zodanig het geval dat men taalkundig gezien nauwelijks nog van “het Drents” kan spreken. De dialecten uit het noorden en oosten (hieronder: Noordenvelds en Veenkoloniaals) worden gewoonlijk gerekend tot het Gronings, de dialecten uit het zuidwesten zijn Stellingwerfs, en de dialecten in een paar dorpen tegen de zuidgrens met het graafschap Bentheim (Duitsland) worden zelfs wel bij het Sallands ingedeeld (om de eigenschap dat ze umlaut in de verkleinwoorden hebben).

De Stichting Drentse Taol onderscheidt zeven hoofdvarianten van het Drents binnen de provincie, gebaseerd op het onderzoek van dr. G.H. Kocks, de samensteller van het Woordenboek der Drentse Dialecten:

• het Noordenvelds (ook wel gerekend tot het Gronings)
• het Veenkoloniaals (ook wel gerekend tot het Gronings)
• het Zuidoost Zand-Drents
• het Zuidoost Veen-Drents
• het Midden-Drents
• het Zuidwest Noord-Drents (zie Stellingwerfs)
• het Zuidwest Zuid-Drents

The post Noordenvelds appeared first on Freedom by Marion Bloem.

Binnen de gemeente Maastricht moeten de dialecten van Itteren, Borgharen, Amby en Heer niet als Maastrichts worden aangemerkt: dit zijn duidelijk zelfstandige dorpsdialecten. Ook binnen het Maastrichts komt soms per wijk variatie voor, al verdwijnen die verschillen nu gaandeweg wel. Bovendien is het Maastrichts verdeeld in twee sociolecten, het Kort Mestreechs (voor de hogere en middenklasse) en het Laank Mestreechs (voor de volksklasse). Door Limburgers die zelf buiten Maastricht wonen wordt het Maastrichtse dialect ook wel Sjengs genoemd.

Het Maastrichts heeft bepaalde kenmerken gemeen met een toontaal, een taal waarin intonatie en toonhoogte de betekenis van een woord volledig veranderen. Alhoewel veel minder sterk dan in Oost-Aziatische talen, is het tonale aspect ook hier wel degelijk aanwezig. In het Nederlands komt betekenisonderscheidende tonaliteit niet voor, en het is dan ook moeilijk voor Nederlanders om dit onderscheid te maken.

Het Maastrichts is als een van de eerste dialecten in Nederland structureel opgeschreven. Voor de achttiende eeuw vindt men het hoogstens in gerechtelijke stukken, als citaten in lasterzaken. De rechter moest letterlijk weten wat de beklaagde gezegd had.

The post Maastrichts / Mestreechs appeared first on Freedom by Marion Bloem.

Onder Brabants verstaat men de meeste als varianten van het Nederlands beschouwde dialecten die worden gesproken in de Nederlandse provincie Noord-Brabant en de Vlaamse provincies Antwerpen en Vlaams-Brabant. Verder vallen, ruim gedefinieerd, ook het Zuid-Gelders en de dialecten van noordelijk Nederlands-Limburg en het land van Hulst en westelijk Vlaams-Limburg onder het Brabants.

Het Brabants is samen met het Hollands de belangrijkste groep Nederlandse hoofddialecten. De eerste belangrijke vorming van het Standaardnederlands vond in de 16e eeuw plaats in Antwerpen. De standaardtaal die toen gevormd werd onderging met name veel Brabantse invloeden.
Dit kwam om te beginnen door het feit dat toen de standaardisering op gang kwam, Brabant het dominante gewest was. Maar toen Holland die rol overnam, bleef de invloed van het Brabants sterk, onder meer door de grote groepen Zuid-Nederlanders die na de val van Antwerpen in 1585 tijdens de Tachtigjarige Oorlog naar de Noordelijke gewesten trokken uit angst voor vervolging door Filips II. Ze vormden in de 17e eeuw een belangrijk deel van de stedelijke bevolking van Holland. Deze invloed was het sterkst op de schrijftaal, maar is ook nog steeds hoorbaar, al zullen enkele woorden nu wat ouderwets klinken.

In Nederland werd in 2005 een dialectenquête verricht onder de Brabanders. De resultaten waren: 72,1% bleek “in meer of mindere mate” dialect te spreken. Aangenomen mag worden dat velen, vooral de jongeren, het dialect niet meer thuis spreken maar vooral op straat hebben geleerd; toch worden deze scores binnen Nederland slechts overtroffen door het Limburgs. Des te opmerkelijker is dit als men bedenkt dat Brabant relatief verstedelijkt is en het Brabants in de Nederlandse steden slechts marginaal leeft. Van alle Brabanders meende zo’n 70% dat ze een Brabants accent in hun Nederlands hadden; 80% van hen koesterde dit accent en zei er trots op te zijn.

The post Roois appeared first on Freedom by Marion Bloem.

Twents wordt gesproken in de meeste Twentse gemeenten, maar niet overal: de meest westelijke plaatsen (o.a. Hellendoorn en Nijverdal) hebben een Sallands dialect. Sprake van één homogeen dialect in de rest van het gebied is er evenmin. Woorden en uitdrukkingen kunnen per dorp of stad verschillen. Het meest afwijkend is het Vriezenveens, dat veel van het Sallands heeft maar eigenlijk noch bij het Twents, noch bij het Sallands kan worden ingedeeld. Het Vriezenveens bevat veel oudere elementen, zoals de Westfaalse breking, die te horen is in woorden zoals waver (over, in andere soorten Twents “oaver” of “oawer”) en jätn (eten, in andere soorten Twents “eetn” of “etn”). De meest oostelijke plaatsen (Denekamp, Oldenzaal etc.) kennen naast iej nog doe voor “jij” (elders in Twente alleen iej). Een ander regionaal verschil is neet of nit (in het westen) tegenover nich (in het oosten) voor niet. Almelo, Hengelo en Enschede liggen tegenwoordig ten westen van de doe/iej-lijn maar grotendeels nog ten oosten van de neet/nich-lijn. Halbertsma vermeldt in een handschrift uit 1850 dat neet werd gezegd in Rijssen, Vriezenveen, Almelo, Zenderen, Delden, Haaksbergen, Achterhoek, Markelo, Almelo, Borne, Goor en het omringende platteland van westelijk Twente.

Naast diverse plaatselijke heemkundeverenigingen, zetten de Oudheidkamer Twente en het voormalige Van Deinse Instituut zich in om meer te weten te komen over heden en verleden van Twente wat betreft streekcultuur, volkskunde, streektaal, cultuurgeschiedenis en landschap. Men verzamelt, onderhoudt, bestudeert en presenteert een uitgebreide collectie materiële getuigenissen uit het verleden van Twente.

The post Twents appeared first on Freedom by Marion Bloem.